Παρατηρήσεις επί του Σχεδίου του νέου Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
«Η βελτίωση της αντιμετώπισης του ρατσιστικού εγκλήματος από τις αρχές στην πράξη βάσει του άρθρου 81Α ΠΚ συνηγορεί υπέρ της διατήρησής του και κατά της κατάργησής του»
Αθήνα, 8.4.2019 – Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας (Δίκτυο) έλαβε γνώση των σχεδίων του νέου Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και επεξεργάστηκε τις διατάξεις οι οποίες επιφέρουν τροποποιήσεις στο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει το ρατσιστικό έγκλημα. Το Δίκτυο στάθηκε αρωγός κάθε προσπάθειας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην κατεύθυνση της βελτίωσης της αντιμετώπισης του ρατσιστικού εγκλήματος στην Ελλάδα. Η βελτίωση της αντιμετώπισης του ρατσιστικού εγκλήματος από τις αρχές στην πράξη βάσει του άρθρου 81Α ΠΚ συνηγορούν υπέρ της διατήρησής του προκειμένου να εδραιωθούν οι καλές πρακτικές και η κατανόηση του ρατσιστικού εγκλήματος από τις αρχές.
Το Δίκτυο υποστηρίζει ότι το ισχύον πλαίσιο καταπολέμησης του ρατσιστικού εγκλήματος πρέπει να διατηρηθεί για τους ακόλουθους λόγους:
- Το άρθρο 79 παρ. 5 ΠΚ: μια δοκιμασμένη και μη αποτελεσματική λύση
Η συμπερίληψη του ρατσιστικού κινήτρου στη διάταξη σχετικά με τη δικαστική επιμέτρηση της ποινής αποτέλεσε την επιλογή του νομοθέτη για την περίοδο από το 2008 έως και το 2014. Κατά την περίοδο ισχύος του παλαιού άρθρου 79 παρ. 3 ΠΚ, το Δίκτυο διαπίστωσε ότι στην πράξη το ρατσιστικό κίνητρο δεν λαμβανόταν υπόψη στο αρχικό στάδιο διερεύνησης και δίωξης του αδικήματος από τις διωκτικές και εισαγγελικές αρχές, καθώς θεωρείτο ότι αφορούσε αποκλειστικά το στάδιο μετά την τυχόν κατάγνωση της ενοχής. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής ήταν η πολιτική αγωγή να στερείται σε αρκετές περιπτώσεις του δικαιώματος να θέσει ερωτήματα σχετικά με το ρατσιστικό κίνητρο, καθώς η υπεράσπιση πρόβαλλε το επιχείρημα ότι το εν λόγω ζήτημα αφορούσε αποκλειστικά το στάδιο της επιμέτρησης της ποινής. Επιπλέον, το Δίκτυο διαπίστωσε στην πράξη ότι ο χαρακτηρισμός της πράξης κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης δεν περιλάμβανε πάντα το άρθρο 79 παρ. 3 ΠΚ, καθώς υπήρχε διχογνωμία μεταξύ των εισαγγελέων ως προς την ορθότητα της συμπερίληψής του στο στάδιο αυτό.
- Η υποβάθμιση του ρατσιστικού κινήτρου σε στοιχείο που δύναται να λειτουργήσει σε βάρος του υπαιτίου
Το Δίκτυο θεωρεί ότι η εν λόγω τροποποίηση, η οποία καταργεί την αυτοτελή μορφή του ρατσιστικού εγκλήματος, συνιστά οπισθοδρόμηση και «υποβαθμίζει» το ρατσιστικό έγκλημα σε επίπεδο ουσιαστικό και όχι μόνο συμβολικό. Η υποβάθμιση αυτή δύναται να επαναφέρει τα προσχώματα της προηγούμενης περιόδου, για τα οποία η Ελλάδα έχει ήδη καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Δίκτυο υποστηρίζει ότι η ισχύουσα διάταξη του άρθρο 81Α ΠΚ συνιστά μια σαφέστερη και ασφαλέστερη διάταξη για την αντιμετώπιση του εγκλήματος με ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Το προτεινόμενο άρθρο 79 παρ. 5 αφήνει το περιθώριο να θεωρηθεί το ρατσιστικό κίνητρο ίσης σοβαρότητας και επομένως εναλλακτικής εφαρμογής με τα υπόλοιπα στοιχεία που αναφέρονται στην παράγραφο 5 και δεν ενισχύει την ασφάλεια δικαίου, ούτε ως προς τα δικαιώματα των θυμάτων ρατσιστικής βίας, ούτε ως προς τα δικαιώματα των κατηγορουμένων.
- Εκκρεμείς δίκες ρατσιστικών εγκλημάτων
Το Δίκτυο καλεί την Πολιτεία να μη προχωρήσει στην κατάργηση του άρθρου 81Α ΠΚ για το επιπρόσθετο λόγο ότι αυτό θα επιτείνει το κλίμα ανασφάλειας στις εκκρεμείς δίκες. Τα θύματα των ρατσιστικών εγκλημάτων αναμένουν την αναγνώριση του ρατσιστικού χαρακτήρα της βίας που υπέστησαν και την απονομή της δικαιοσύνης. Επιπλέον, η ελληνική κοινωνία αναμένει την αναλογική και δίκαιη τιμωρία των δραστών ρατσιστικών εγκλημάτων, τα οποία διέρρηξαν την κοινωνική συνοχή και την εμπιστοσύνη στις αρχές κατά την κρίσιμη περίοδο έξαρσης της ρατσιστικής βίας, δηλαδή έως και το 2013.
- Μετατροπή της ποινής φυλάκισης και αποκαταστατική δικαιοσύνη
Παρόλο που η μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε κοινωφελή εργασία υπό τις γενικές προϋποθέσεις τις οποίες ορίζει το προτεινόμενο άρθρου 104 Α συνιστά μια καλή εν γένει πρωτοβουλία, το Δίκτυο υπογραμμίζει ότι το ρατσιστικό έγκλημα ενέχει κάποιες ιδιαιτερότητες, ιδίως όταν τελείται από μέλη εξτρεμιστικών ομάδων. Το δικαστήριο οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες αυτές προκειμένου να καταλήξει εάν η μετατροπή της φυλάκισης σε κοινωφελή εργασία είναι κατάλληλη επί της αρχής και υπό ποιες προϋποθέσεις, δεδομένου ότι μέλη εξτρεμιστικών ρατσιστικών οργανώσεων δύνανται να παρέχουν κοινωφελή εργασία αποκλειστικά «υπέρ Ελλήνων» καταστρατηγώντας κατά αυτό τον τρόπο τον σκοπό της κοινωφελούς εργασίας εντός του Ποινικού Κώδικα.
- Η κατάργηση του άρθρου 361Β ΠΚ
Η κατάργηση της διάταξης από το σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, ιδίως ενόψει των εκλογικών διαδικασιών του έτους 2019, δημιουργεί ανησυχία στο Δίκτυο. Η κατάργηση του άρθρου 361Β ΠΚ δύναται να αποστείλει το μήνυμα ότι η διοργάνωση πρακτικών με καταφανώς ρατσιστικά χαρακτηριστικά, όπως η διανομή τροφίμων «μόνο για Έλληνες», είναι κοινωνικά αποδεκτή και συμβατή, ως ποινικά μη κολάσιμη, με τις αρχές μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
- Άρθρο 187 – Εγκληματική οργάνωση
Το Δίκτυο εκφράζει την ανησυχία του για τον αντίκτυπο που δύναται να έχει η προτεινόμενη διάταξη στην έκβαση των εκκρεμών δικών, καθώς και για το μήνυμα που αποστέλλεται στις ομάδες οι οποίες τελούν πράξεις οργανωμένης ρατσιστικής βίας. Από το 2011 έως και σήμερα, το Δίκτυο τεκμηριώνει με διεθνώς αναγνωρισμένη αξιόπιστη μεθοδολογία τις επιθέσεις που τελούνται από ομάδες 2-10 ατόμων κατά μέσο όρο. Η προτεινόμενη τροποποίηση σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του ρατσιστικού εγκλήματος που προτείνεται με τη διάταξη του άρθρου 79 παρ. 5 του νέου Ποινικού Κώδικα, δύναται να πυροδοτήσει σημαντική έξαρση των οργανωμένων επιθέσεων.
- Σχέδιο νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας
Το Δίκτυο σημειώνει ότι το σχέδιο του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας δεν ενσωματώνει τις ρυθμίσεις οι οποίες έχουν υιοθετηθεί προκειμένου να διευκολύνουν την υποστήριξη και την πρόσβαση θυμάτων ρατσιστικής βίας στη δικαιοσύνη. Προς ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου, το σχέδιο του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας θα έπρεπε να ενσωματώνει τις ρυθμίσεις του Ν. 4478/2017 σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας.
Πλήρες κείμενο παρατηρήσεων