Παρατηρήσεις επί του Σχεδίου Π.Δ. για τη Σύσταση Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας

18/12/201221/10/2022 admin αντιρατσιστικός νόμος, βία, δικαιώματα, μετανάστευση, νέα, νομοθεσία, ρατσισμός, ρατσιστική βία

Παρατηρήσεις Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας επί του Σχεδίου Π.Δ. σχετικά με τη Σύσταση Τμημάτων και Γραφείων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εκφράζει την ικανοποίησή του για τη νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη. Το Σχέδιο Π.Δ. συμβάλλει στη δημιουργία των προϋποθέσεων για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση και πρόληψη πράξεων βίας με ρατσιστικά και ξενοφοβικά κίνητρα, φαινόμενο που παρουσιάζει αύξηση στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, και ενέχει κινδύνους για την προστασία των δικαιωμάτων και την κοινωνική συμβίωση. Τo Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και περιλαμβάνει σήμερα 23 επιπλέον μη κυβερνητικές οργανώσεις και άλλους φορείς, παρακολουθεί την αυξητική πορεία των ρατσιστικών επιθέσεων και μέσω της καταγραφής των περιστατικών βάσει της οικειοθελούς μαρτυρίας του θύματος, διερευνά και αναδεικνύει τις ποσοτικές και ποιοτικές τάσεις της ρατσιστικής βίας στην Ελλάδα.
Στην πρόσφατη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων στις 23 Οκτωβρίου 2012 και βάσει των συμπερασμάτων που προέκυψαν, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας παρουσίασε συγκεκριμένες προτάσεις προς την Ελληνική πολιτεία για την αντιμετώπιση της ρατσιστικής βίας. Η πρόταση του Δικτύου σχετικά με τη δημιουργία ειδικού σώματος στην ΕΛ.ΑΣ. για την καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους, στο πρότυπο της ομάδας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, και παράλληλα με την άσκηση των αρμοδιοτήτων από κάθε αστυνομικό τμήμα βρίσκεται επί της αρχής στην ίδια κατεύθυνση με τη σύσταση Τμημάτων και Γραφείων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας κατά τα άρθρα 1 και 2 του Σχεδίου του Προεδρικού Διατάγματος.
Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί με κάθε δυνατή έμφαση ότι οποιαδήποτε πρωτοβουλία από πλευράς του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη θα αποδειχθεί ατελέσφορη αν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η κάθε είδους αστυνομική αυθαιρεσία, είτε πρόκειται για αδίκημα των αστυνομικών οργάνων κατά την τέλεση των καθηκόντων τους, είτε πρόκειται για την αναπαραγωγή στερεοτυπικών αντιδράσεων κατά των θυμάτων, οι οποίες απορρέουν από προσωπικές απόψεις ή από την απουσία ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να βρίσκουν χώρο ανάπτυξης άμεσα ή έμμεσα ρατσιστικές συμπεριφορές οι οποίες συνιστούν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επομένως, η έμπρακτη και ανεπιφύλακτη καταδίκη εκ μέρους της Πολιτείας κάθε πράξης αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας είναι επιτακτική ανάγκη.
Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εξέτασε τις επιμέρους ρυθμίσεις και διατυπώνει τις ακόλουθες παρατηρήσεις.

Άρθρο 1 – Σύσταση Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας

Αρμοδιότητα Τμημάτων: Σκόπιμο είναι να υιοθετηθεί ευρύς ορισμός των εγκλημάτων μίσους, για τα οποία θα είναι αρμόδια τα υπό σύσταση Τμήματα και Γραφεία, ώστε να προστατεύονται όλα τα θύματα. Προτείνεται η αντικατάσταση του εδαφίου «Τo Tμήμα αυτό (…) και έχει ως αποστολή την πρόληψη και δίωξη αδικημάτων πoυ διαπράττoνται σε βάρος προσώπων ή ομάδων προσώπων αποκλειστικά λόγω της φυλετικής ή εθνικής καταγωγής ή του θρησκεύματος τους» με το ακόλουθο εδάφιο: «Τo Tμήμα αυτό (…) και έχει ως αποστολή την πρόληψη και δίωξη αδικημάτων πoυ διαπράττoνται σε βάρος προσώπου ή ομάδας προσώπου λόγω εθνικής ή εθνοτικής προέλευσης, χρώματος, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου». Στις περιπτώσεις αυτές περιλαμβάνονται επίσης τα αδικήματα τα οποία διαπράττονται σε βάρος προσώπου ή ομάδας προσώπων τα οποία ο δράστης επιλέγει νομίζοντας ότι φέρουν ένα από τα ως άνω χαρακτηριστικά.
Στελέχωση Τμημάτων: Δεν προκύπτει κανένα στοιχείο από το κείμενο του ΠΔ σχετικά με ζητήματα από τα οποία εξαρτάται η αποτελεσματικότητα της ρύθμισης, όπως το χρονοδιάγραμμα συγκρότησης και έναρξης λειτουργίας των Τμημάτων, καθώς και τα ζητήματα στελέχωσης και εκπαίδευσης των υπηρετούντων στα Τμήματα. Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας προτείνει στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη να συμπεριλάβει διάταξη στην οποία να ορίζονται ρητά τα ακόλουθα στοιχεία: αριθμός στελεχών των Τμημάτων, διάρθρωση του Τμήματος και πρόβλεψη αντίστοιχων αρμοδιοτήτων, μέθοδος επιλογής και εκπαίδευσης στελεχών, χρονοδιάγραμμα συγκρότησης και έναρξης πλήρους λειτουργίας. Οι καταγγελίες σχετικά με έκνομες ενέργειες αστυνομικών οργάνων με ρατσιστικό κίνητρο επιβάλλουν τη διαφανή και αντικειμενική διαδικασία επιλογής στελεχών και αποκλεισμού ατόμων τα οποία θα υπονόμευαν την αποτελεσματική λειτουργία των εν λόγω Τμημάτων.
Παρ. α: Η επέκταση της διάπραξης αδικημάτων σε περισσότερες από τις αναφερόμενες στην παράγραφο α του άρθρου 1 ευάλωτες ομάδες επιβάλλει τη διεύρυνση των χαρακτηριστικών των θυμάτων τα οποία εμπίπτουν στην προστασία του άρθρου 1. Προτείνεται επομένως η προσθήκη του σεξουαλικού προσανατολισμού, της ταυτότητας φύλου, της ιδιότητας του δικηγόρου ή συμπαραστάτη (υπερασπιστή) του θύματος ή της ομάδας θυμάτων, καθώς και της ιδιότητας του μάρτυρα.
Παρ. β: Προτείνεται η προσθήκη της φράσης «ή εγκλημάτων μίσους» λόγω της διεύρυνσης των χαρακτηριστικών των θυμάτων λόγω των οποίων διαπράττονται τα αδικήματα εις βάρος τους.
Παρ. ε: Προτείνεται η ενδεικτική αναφορά στο Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, εφόσον κρίνεται σκόπιμο, το οποίο καταγράφει ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των ρατσιστικών επιθέσεων μέσω συνεντεύξεων με τα θύματα, και βάσει μιας τυποποιημένης Φόρμας Καταγραφής Ρατσιστικού Περιστατικού.
Παρ. η: Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας προτείνει στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη να συμπεριλάβει διάταξη στην οποία να ορίζονται ρητά τα στοιχεία τα οποία καταγράφονται στο ειδικό αρχείο καταγραφής. Επιπλέον, προτείνεται η ρητή αναφορά στην ενδεχόμενη διασύνδεση του αρχείου αυτού με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ώστε να διασφαλίζεται ο συντονισμός της συλλογής στοιχείων.
Παρ. θ: Προτείνεται η ρητή λεπτομερής αναφορά στα δικαιώματα των θυμάτων ή των καταγγελλόντων. Επιπλέον, θα πρέπει να προβλεφθεί η μετάφραση ενημερωτικού υλικού στις βασικές γλώσσες των αλλοδαπών που διαβιούν στην χώρα.
Παρ. ι: Ενδέχεται τα θύματα ή/και οι καταγγέλλοντες να μη γνωρίζουν ή να γνωρίζουν ελάχιστα την ελληνική γλώσσα. Επομένως, κρίνεται απαραίτητο η παρουσία διερμηνέα να εξασφαλίζεται υποχρεωτικά κατά την παροχή πληροφοριών στους ενδιαφερόμενους και κατά τη λήψη και καταγραφή των καταγγελιών.

Άρθρο 2 – Σύσταση Γραφείων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας
Οι παραπάνω παρατηρήσεις του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας διατυπώνονται αντίστοιχα και επί του άρθρου 2 ως προς τα Γραφεία Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας, τα οποία ασκούν τις αρμοδιότητες του άρθρου 1 εντός της τοπικής αρμοδιότητας της οικείας Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας ή Τμήματος Ασφάλειας.

Άρθρο 4 – Τελικές διατάξεις- Ρύθμιση λεπτομερειών
Παρ. 1: Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εκφράζει τις επιφυλάξεις του για την αποτελεσματικότητα της τηλεφωνικής καταγγελίας, ιδίως ως προς τα θύματα τα οποία δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα διαμονής. Σύμφωνα με δήλωση του αρμόδιου Υπουργού κατά την παρουσίαση του Σχεδίου ΠΔ, θα είναι δυνατόν να καταγγέλλονται αδικήματα με ρατσιστικό κίνητρο ανωνύμως. Παρά την απουσία οποιασδήποτε σχετικής αναφοράς στο υπό εξέταση ΠΔ, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας επισημαίνει ότι ακόμα και εάν η δυνατότητα ανώνυμης καταγγελίας ισχύσει, δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη εξάλειψης του εμποδίου το οποίο έχει διαπιστωθεί. Οι στερούμενοι νομιμοποιητικών εγγράφων, ακόμα και στις περιπτώσεις στις οποίες επιθυμούν να καταγγείλουν τα περιστατικά, τίθενται αυτόματα με την έλευσή τους στην αστυνομική αρχή υπό κράτηση προς έκδοση απόφασης απέλασης, με συνέπεια να αποτρέπονται να καταγγείλουν οποιοδήποτε σε βάρος τους περιστατικό ρατσιστικής βίας. Στην πράξη, αντί οι αστυνομικές αρχές να τους αντιμετωπίσουν ως πιθανά θύματα εγκληματικής πράξης, επιδεικνύουν προτεραιότητα στον έλεγχο της νόμιμης διαμονής του θύματος και απέχουν από την υποχρέωση τους να διερευνήσουν το ίδιο το συμβάν που τους καταγγέλλεται.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του εγκλήματος μίσους προϋποθέτει τη δυνατότητα των ίδιων των θυμάτων να απευθύνονται στις αστυνομικές αρχές και να καταγγέλλουν τις σε βάρος τους πράξεις χωρίς φόβο να βρεθούν σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση, ικανή να τους αποτρέψει από την καταγγελία των σε βάρος τους εγκλημάτων. Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η ατιμωρησία, προτείνει να προβλεφθεί ρητά η αναστολή της κράτησης και απέλασης των θυμάτων που προβαίνουν σε καταγγελία ρατσιστικής βίας, βάσει ειδικής εισαγγελικής πράξης, που θα εξετάζει σε ένα πρώτο στάδιο τη βασιμότητα της καταγγελίας, και θέσπιση ειδικού καθεστώτος προστασίας για το διάστημα που είναι αναγκαίο για τη δίωξη και καταδίκη των δραστών μέχρι να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση στην ποινική δίκη κατά του υπαιτίου. Εν ολίγοις, το μήνυμα της Πολιτείας πρέπει να είναι ο απόλυτος σεβασμός της σωματικής ακεραιότητας και της ασφάλειας κάθε προσώπου το οποίο διαβιεί στην ελληνική επικράτεια.
Παρ. 2: Η τήρηση της νομιμότητας όσον αφορά το καθεστώς διαμονής του θύματος δεν πρέπει να αποτελεί λόγο για να μην τηρηθεί στην πληρότητά της η υποχρέωση καταπολέμησης και δίωξης των εγκλημάτων μίσους από την Ελληνική Αστυνομία. Η υποχρέωση αυτή πρέπει να διατυπωθεί ρητά στο κείμενο του Προεδρικού Διατάγματος.
Παρ. 3: Δεν προκύπτει με σαφήνεια η συνάρθρωση των αρμοδιοτήτων των Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας σε σχέση με τη δικαιοδοσία των Γενικών Επιθεωρητών Αστυνομίας Νοτίου και Βορείου Ελλάδας καθώς και των Αστυνομικών Διευθύνσεων Νομών (άρθρο 2).
Παρ. 5: Εν αναμονή της αναγγελθείσας τροποποίησης του Ν. 3938/2011 (ΦΕΚ Α΄ 61) «Σύσταση Γραφείου Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και άλλες διατάξεις», το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας υπενθυμίζει ότι σκοπός πρέπει να είναι η συγκρότηση αποτελεσματικού μηχανισμού καταγγελιών της αστυνομικής βίας και περιστατικών αυθαιρεσίας, ανεξάρτητης διερεύνησης και παρακολούθησης, σύμφωνα με τις συστάσεις των διεθνών οργανισμών και των διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, όπως η Διεθνής Αμνηστία.

Συμπερασματικά, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εκφράζει την ικανοποίησή του για την συγκρότηση ειδικών τμημάτων και γραφείων αντιμετώπισης της ρατσιστικής βίας. Ωστόσο επισημαίνει την ανάγκη ανταπόκρισης στις ως άνω παρατηρήσεις ώστε να υιοθετηθεί ένα σαφές νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με την στελέχωση και τις αρμοδιότητές των Τμημάτων και των Γραφείων και να διασφαλιστεί η προστασία όλων των θυμάτων στην πράξη, ανεξαρτήτως του καθεστώτος διαμονής τους στην ελληνική επικράτεια. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να ρυθμιστεί με υπουργική απόφαση ή σχετική εγκύκλιο η διαδικασία που θα ακολουθείται όταν ένα θύμα καταγγέλλει περιστατικό ρατσιστικής βίας στις νεοσυσταθείσες ειδικές υπηρεσίες (διαδικασία καταγραφής, διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου), συμπεριλαμβανομένων και των θυμάτων που προσεγγίζουν τις εν λόγω υπηρεσίες και δεν κατέχουν νομιμοποιητικά έγγραφα. Αν δεν αντιμετωπιστεί με σαφήνεια το ζήτημα της πρόσβασης όλων των θυμάτων στην αστυνομία, η οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία θα είναι ελλιπής και αναποτελεσματική.

1.11.2012

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Το κείμενο των παρατηρήσεων συνυπογράφουν οι συμμετέχοντες 23 μη κυβερνητικές οργανώσεις και άλλοι φορείς που παρέχουν νομικές, ιατρικές, κοινωνικές ή άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες και έρχονται σε επαφή με θύματα ρατσιστικής βίας:
Αίτημα, Αντιγόνη – Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης, Άρσις, Γιατροί του Κόσμου, Διεθνής Αμνηστία, Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνικό Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών, Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων, Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Δικηγορικού Συλλόγου Ρόδου, Κέντρο Ημέρας «Βαβέλ», Κέντρο Συμπαραστάσεως Παλιννοστούντων Μεταναστών- Οικουμενικό Πρόγραμμα Προσφύγων, Κίνηση Υπεράσπισης των Δικαιωμάτων Προσφύγων και Μεταναστών /στριών (Πάτρα), ΛΑΘΡΑ; – Επιτροπή αλληλεγγύης στους πρόσφυγες Χίου, ΜETAδραση, Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών, Ομάδα Νομικών για την Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων Προσφύγων και Μεταναστών (Θεσσαλονίκη), Σύλλογος Ενωμένων Αφγανών, Φόρουμ Μεταναστών Κρήτης, i-RED Ινστιτούτο για τα Δικαιώματα, την Ισότητα και την Ετερότητα και PRAKSIS, καθώς και ο Συνήγορος του Πολίτη ως παρατηρητής.